Sağlıkta şiddet nedeni: Sağlık Bilgisi Eksikliği/Olgu Sunumu

KIZLARINIZA BUNU YAPMAYIN! ÖNCE BİLİM!

Bir süre önce bir yakınım beni telefonla aradı, önemli bir konuda tıbbi görüşümü almak istediğini söyledi. Epeyce endişeli olduğunu sesini duyar duymaz anladım. Konu, kızların ergenlik dönemindeki bir gelişimsel özelliğine ilişkin sosyal medyada dolaşan önemli bilgi kirliliği hakkında idi. Bana anlattıklarının bir kısmını ifadelerine sadık kalarak aktarıyorum.

“……….şehrinde yaşayan kızı kolejde dördüncü sınıfta okuyan bir arkadaşım var. Bizim kızımız. ……’de aynı yaşta. Kızının okuduğu sınıfta kız çocuğu olan anneler ……’da grup kurmuşlar ( uygulama adını yazmadım). Benim de aynı yaşta kız çocuğum olduğu için, beni de gruba davet etmek istemiş. Arkadaşımı kıramadım ve gruba katıldım. Grubun adı: Güçlü anneler ve güçlü kızları. Önceden yazılmış mesajları okumaya başladım. Yoğun bir tartışma yürüyordu. Anneler tartıştıkları fikir olarak ikiye ayrılmış durumdaydılar. Ancak bir grubun sesi daha çok çıkıyordu ve bütün grubu da etkileri altına almış gibi görünüyordu. Tartışılan konu; bir grup anne kız çocuklarının ilk adet kanaması geldikten sonra boy uzamalarının yavaşladığını hatta durduğunu savunarak adet geciktirici iğne yaptırdıklarını ve bunu herkesin isterse kızına yaptırabileceğini savunuyordu. Diğer gruptaki anneler ise tedirgin olduklarını ve doktorlarına sorduklarında yaptırmamalarını söylediklerini ama yine de arada derede kaldıklarını yazmışlar “ dedi. Bu tartışmaları okuduktan sonra bana kendisinin de kızına bu iğnelerden yaptırması gerekip, gerekmediğini sordu. Kendisine önce şaşkınlığımı dile getirdim ve sonra da yazının sonrasında aktaracağım bilgileri vererek görüşümü ilettim.

Konu birçok açıdan tartışılmayı gerektiriyor. Sağlık bilgisi (sağlık okur yazarlığı) eksikliği ve nedenleri tartışmanın en can alıcı yönlerinden birisi. Sosyal medyada sağlıkla ilgili yalan yanlış dolaşan, hızla yayılan ve tamamen denetimsiz olan “bilgi” kaynakları da sorunun bir diğer önemli boyutu. Eğer bazı annelerin iddia ettiği gibi, bir hekim hiçbir tıbbi gereklilik olmadığı halde yalnızca ergen kızın boyu kısa kalmasın diye “hormon iğnesi” uygulaması yapıyorsa bu da “malpraktis/kötü mesleki uygulama” anlamına gelir ki son derece ciddi bir konudur. 

Birinci basamak sağlık kurumu olan aile sağlığı merkezlerinde yönetmeliklere göre (başvurulduğunda özel sağlık kuruluşlarının ilgili bölümlerinde de)  bebek-çocuk-ergen takipleri yapılıyor. Bu takiplerde; Her ay/yaş döneminde fiksel-cinsel-büyüme gelişme, psikososyal gelişme, aşılama, metabolik hastalıklar, işitme, görme, gelişimsel kalça displazisi (kalça çıkığı) taraması, beslenme eğitimi, koruyucu düzeyde vitamin/mineral takviyesi ve daha bir çok konuda gerekli muayene ve ebeveynlere/bakmakla yükümlü olan kişilere eğitim ve danışmanlık hizmetleri verilmektedir. Bu muayene ve erken tanı hizmetlerinin hepsine bireye yönelik koruyucu sağlık hizmetleri denilmektedir. Aslında aile hekimliği merkezlerinin temel işlevi budur, tedavi edici hizmetler,  koruyucu sağlık hizmetlerini tamamlamaktadır. 

Sosyal medyada grup kuran annelerin kızları aile sağlığı merkezinde yenidoğan-bebeklik- çocukluk döneminde (0-11 yaş) toplam 20 kez takipten geçmiş ve bu izlemlerin 5’i de 7-11 yaş döneminde olması gerekir. Dolayısıyla kızlarının fiziksel-cinsel büyüme gelişme psikososyal gelişme ile ilgili bilgileri de çoktan almış olmalıydılar. 

7-11 yaş izleminde de ayrıntılı fizik muayene yapıldıktan sonra anneye ve/veya çocuğa şu konularda danışmanlık verilmeliydi:

Yaşına uygun olarak beslenme, çocukla sağlıklı iletişim, kazalardan korunma, diş sağlığı, fiziksel aktivite, üreme sağlığı. Dolayısıyla annelerin ciddi düzeyde bilgi eksikliği olduğu ve bu açığı sosyal medya üzerinden gidermeye çalıştıkları anlaşılıyor. Eğer yalnızca özel sağlık hizmeti kullanılıyorsa, muayene eden hekimin de bu konularda ekibi ile birlikte bilgilendirme yapması gerekirdi.

Aile sağlığı merkezlerinin personel, alt yapı ve iş yoğunluğu gibi hizmete ilişkin konuları da bu yazının kapsamı dışındadır ve başka bir yazının konusu olacak denli önemlidir. 

Bu yazıda ergenlik dönemi gelişimsel özelliklerinden söz etmem olanaklı değil. Yalnızca bir olgu tartışması gibi aktarmayı planladım. Ancak olguya ilişkin şu açıklayıcı bilgiyi de kısaca vermem gerekmektedir. 

Puberte (8-8,5-13-14 yaş), Adolesan/Gençlik/Ergenlik döneminin ( 10-21/24 yaş) önemli ve uzun süren bir parçasıdır.

Kızlarda ergenlik/pubertenin başlama yaşı en erken 8 yaş, en geç 12 yaş olarak kabul edilir. 

Pubertal  değişiklikler  kızlarda  sekiz yaştan önce başladıysa;  Erken  puberte düşünülmelidir.  Kız çocuklarında bu gelişim evreleri ve yaşlar değişkenlik gösterebilir.

Erken pubertenin de çeşitleri vardır. Gerçek erken ergenlik ya da yalancı erken ergenlik gibi. Bunun ayırımı muayene ve yapılacak testler, radyografik incelemeler ile yapılır. Düzenli izlemlerde aile hekimi durumu saptar ve doğrulamak için çocuk sağlığı ve hastalıkları uzmanına, o da gerekirse çocuk endokrinoloji uzmanına yönlendirir. Tetkikler sonucunda gerçek puberte/ergenlik doğrulanırsa gerekli tedavi başlanır. Gerçek erken puberte bazı sağlık sorunlarının yanı sıra erken menarşa ( ilk kanama), büyüme plaklarının erken kapanmasını tetikleyerek boy uzamasının yavaşlamasına ya da durmasına neden olabilir. 

Bir olasılık, annelerden birinin kız çocuğunda böyle bir sorun saptanıp, erken ergenliği ve dolayısıyla boy kısalığını da önlemek için hormon tedavisi başlanmış ve anne de bunu genel bir uygulama olarak sosyal medya grubunda yazmış olabilir. Böyle ise de yine sağlık bilgisi eksikliği temel sorun olarak karşımıza çıkmaktadır.

Bebek, çocuk, ergenlik dönemi gelişimsel özellikleri ve sık görülen sağlık sorunları, tarama testleri ve bütün koruyucu sağlık hizmetlerinin hepsini Aile Sağlığı Merkezinizden ( aile hekimi ve hemşire/ebe) den alabilirsiniz. En doğru ve bilimsel bilgiyi size vereceklerdir. Emin olunuz. 

NOT: Ergenlik dönemi fiziksel, cinsel büyüme gelişme ve psikososyal gelişme konularında koruyucu sağlık uygulamaları çerçevesinde ayrıntılı bilgiyi blogdaki Ergen Sağlığı bölümünden okuyabilirsiniz.